Ik realiseer mij dat dit een boute uitspraak is. Een deel van de mensen is het ermee eens en een groot deel zegt: “onzin, ik heb een heerlijke jeugd gehad”. Dat laatste is natuurlijk superfijn. Dat betekent niet dat er geen sprake is van een (klein) jeugdtrauma. Dus je kan jezelf afvragen: heb ik trauma weggestopt?
Wat is trauma?
Voordat ik er verder op in ga, is het natuurlijk wel belangrijk dat je weet wat er onder trauma wordt verstaan. De meesten van ons denken gelijk aan zware ongevallen, oorlogen of heftige gebeurtenissen (wat inderdaad ook trauma’s kunnen zijn). Een trauma is eigenlijk alles wat je niet emotioneel kan verwerken. In een stresssituatie of grote schrik, hebben je hersenen geen tijd om aan je emoties te denken. Het is dan vechten, vluchten of bevriezen. Hoe jonger je bent, hoe minder goed je hersenen gebeurtenissen in perspectief kunnen zetten. Dus als je klein bent, kan een grote hond die op je af komt rennen al een kindertrauma worden. Gevolg is dat je de rest van je leven wellicht bang bent voor honden.
Impact
Nu is niet iedereen die als kind een grote hond tegenkwam, bang is voor honden of heeft er een trauma aan overgehouden. Alles valt of staat met hoe de volwassenen in je omgeving met jouw schrik (of stress) zijn omgegaan. Net als bij volwassenen is de manier waarop je omgaat met die gebeurtenis bepalend hoeveel impact de gebeurtenis op je heeft. Hoe kleiner je bent, hoe minder je in staat bent om ergens mee om te gaan. Daar heb je grote mensen voor nodig die jou daarmee helpen.
Ontstaan jeugdtrauma
Een enkele gebeurtenis, lange periodes van stress of zelfs goedbedoelde opmerkingen kunnen voor een kind op termijn een traumatisch ervaring zijn. Ouders die steeds ruzie hebben, geeft kinderen stress. Net als ziekte, mishandeling, controle en niet gezien worden. Als kind doe je er alles aan om je ouders tevreden te houden. Je bent immers afhankelijk van ze om te kunnen eten, verzorgt te worden, om te overleven. Je past je daarom steeds aan aan hun wensen en eisen omdat ze dan voor je blijven zorgen. Veel mensen realiseren zich niet hoe loyaal kinderen naar hun ouders zijn, hoe verantwoordelijk ze zich voor hen voelen en hoe letterlijk ze woorden nemen.
Psych2Go heeft een begrijpelijke aantal filmpjes gemaakt over dit onderwerp: hoe je door de communicatie van je ouders trauma kan oplopen. Deze filmpjes zijn in het Engels maar je kan eenvoudig de ondertiteling aanzetten.
Andere volwassenen
Het lijk zo makkelijk om alle “schuld” alleen bij ouders (of opvoeders) neer te leggen. Het klopt dat dit vaak het geval is maar niet voor de volle 100%. Zelfs als je ouders alle liefde en zorg voor je hebben gehad, je beschermden en stimuleerden op het juiste moment, kan je omgeving je trauma’s geven. Pesten komt meer voor buiten de gezinssituatie (school, sportclub) dan in de thuissituatie. Pesten kan trauma (en daarmee een overlevingsmechanisme) veroorzaken, ook door de manier waarop volwassenen, zoals leraren of sportcoaches, ermee omgaan. Je kan daarom als ouder je stinkende best doen, de helft van de tijd steunt je kind op andere volwassenen die ook voor een jeugdtrauma kunnen zorgen. Recent heeft de Kinderombudsvrouw de noodklok geluid over de lange termijneffecten van pesten en doet ze een oproep om pesten strafbaar te maken. Deze lange termijneffecten zijn jeugdtrauma’s.
Wanneer is iets een jeugdtrauma?
Een jeugdtrauma is pas een jeugdtrauma als je daardoor je gedrag zo bent gaan aanpassen dat je er nu (nog steeds) last van hebt. Wat toen goed hielp om te overleven of je stress onder controle te houden, werkt niet meer. Je bent nog steeds een perfectionist, bang voor afwijzing, verlegen, extreem gedreven, opstandig, een pleaser etc. Het zijn allemaal overlevingsmechanismen.
Hun jeugdtrauma
Sommige ouders zijn door hun eigen jeugdtrauma’s als het ware niet emotioneel-beschikbaar voor hun kinderen. Deze ouders zitten met stukken van zichzelf in de knoop waardoor ze niet 100% datgene kunnen geven aan hun kinderen wat die nodig hebben. Deze kinderen schreeuwen haast om aandacht omdat ze hun ouders nodig hebben zelf gezond te ontwikkelen. Kinderen kunnen zich volledig aanpassen aan wat hun ouders nodig hebben door onzichtbaar te worden of te ontdekken dat negatieve aandacht óók aandacht is. Daarbij kopiëren kinderen gedrag van hun ouders: ze zijn hèt voorbeeld van hoe je je moet gedragen. Zodoende kan het gebeuren dat je een trauma van generaties geleden nog steeds aan je eigen kinderen doorgeeft zonder dat je het doorhebt.
Jouw jeugdtrauma
Onderschat niet de effecten van je kindertijd en je opvoeding. Iedereen heeft jeugdtrauma’s, het gaat erom hoeveel last je ervan hebt. Omdat je je overlevingsmechanismen hebt afgestemd op de situatie destijds en in de leeftijd die je was, heb je niet altijd door dat je nog steeds ergens in een overlevingsstand staat. Het is zo onderdeel van jou geworden, dat je geen verschil meer ziet. Het kindje met de hond uit het voorbeeld, zal als volwassene hetzelfde reageren als het kindje toen deed. De reactie en het overlevingsmechanisme worden namelijk niet ouder dan het kindje destijds: je kan daarom als 45-jarige nog altijd exact reageren zoals het kindje van 3 destijds deed. Is het niet in je handelen dan is het wel in je gevoel.
Overleven
Een jeugdtrauma dient zich dan ook aan op onduidelijke en onverwachte momenten. Soms ontdek je het in je werk, naar je partner toe of in hoe je op je eigen kinderen reageert. In mijn praktijk merk ik dat het vaak begint het met het signaal dat je rust (of balans) wilt, dat je niet goed in je vel zit zonder duidelijke oorzaak of dat mensen telkens in dezelfde situaties terechtkomen. Ze hebben overlevingsmechanismen op een jeugdtrauma die ze in de weg zijn gaan zitten.
Laat ik duidelijk zijn: een overlevingsmechanisme is niet verkeerd is. Het houd je op de been en het heeft je heel goed geholpen in periodes dat je het hard nodig had. Alleen ben je inmiddels uitgegroeid tot een volwassene, je kan veel meer aan en de situatie van toen bestaat niet meer. Aan het overlevingsmechanisme heb je nu niets meer terwijl het wel overuren draait en uitput. We hebben ons àllemaal aan onze ouders moeten aanpassen op een manier waarbij we onszelf te kort deden; omdat we niet goed uit stressvolle situaties werden geholpen, er niet altijd de juiste aandacht voor ons was, omdat ons verschrikkelijke dingen is overkomen.
Herstel
Met de juiste begeleiding en hulp, kan je jezelf verlossen van je jeugdtrauma’s. De gebeurtenis(sen) kan niet ongedaan worden gemaakt. Je kan wel als volwassene jezelf herstellen en afscheid nemen van je overlevingsmechanismen door aandacht te geven aan de emoties die bij het trauma horen. Je hoeft het niet meer weg te stoppen en ook je overlevingsmechanisme kan je dan uitschakelen met trauma coaching. En wie denkt dat dat alleen iets is voor volwassenen … ook jongeren hebben hier veel baat bij.
